છેલ્લું પાંદડું (ધ લાસ્ટ લીફ)

એક જૂના ગ્રીનવીચ વિલેજની એક આગવી ઓળખ હતી.
આ ગામમાં દેશ અને દુનિયામાંથી કલાકારો અને ચિત્રકારો આવતા હતા.
અહીં લાલ ઈંટોથી બનેલા ત્રણ માળના જૂના મકાનમાં બે સખીઓ રહેતી હતી.
એકનું નામ સુ અને બીજીનું નામ જોન્સી. બંને યુવાન હતી. બંને આર્ટીસ્ટ હતી.
બંને આર્ટીસ્ટ હોઈ બંનેના રસ એકસમાન હતા. તેમણે ચિત્રો દોરવા માટે ઉપરના માળે એક સ્ટુડિયો પણ બનાવ્યો હતો.

૧૯મી સદીનાં વર્ષોની આ વાત છે. નવેમ્બર મહિનામાં કાતિલ ઠંડી પડી.
એ વખતે ન્યુમોનિયા એક જીવલેણ રોગ ગણાતો. આખીયે કોલોનીના અનેક લોકો ન્યુમોનિયાના ભોગ બન્યા.
સખત ઠંડીના કારણે વૃક્ષો પણ સુકાવાં લાગ્યાં. જોન્સીને પણ તાવ આવ્યો.
તેને ન્યુમોનિયા થઈ ગયો. તે પથારીવશ થઈ ગઈ.
દિવસે દિવસે તે વધુ ને વધુ નબળી થતી ગઈ.
ડોક્ટરે નિદાન કર્યું. "તેને બચાવવામાં દસમાંથી એક જ ચાન્સ છે."

સુ બોલી, “પણ હજુ તે એના જીવનનું એક સુંદર પેઇન્ટિંગ બનાવવા માગે છે.”

ડોક્ટરે બહુ આશાવાદ પ્રગટ ન કર્યો. ડોક્ટરના ગયા બાદ સુ એના સ્ટુડિયોમાં ગઈ અને રડવા લાગી.
એ પાછી જોન્સીના રૂમમાં આવી. બીમાર જોન્સી રજાઈ ઓઢીને સૂતેલી હતી.
જોન્સીની સામે જ એક ડ્રોઇંગ બોર્ડ મૂકી એક ચિત્ર દોરવા લાગી,
પણ એને લાગ્યું કે બીમાર જોન્સી ધીમેથી કંઈક બોલી રહી છે.
એણે જોયું તો પથારીમાં સૂતેલી જોન્સીની આંખો ખુલ્લી હતી.
તેની નજર બારીની બહાર સ્થિર થયેલી હતી. તે કંઈક ગણી રહી હતી. જોન્સી બોલી. “બાર.”

અને થોડી વાર પછી બોલી. “અગિયાર, દસ, નવ, આઠ અને સાત.”

સુ વિચારમાં પડી ગઈ. જોન્સી બારીની બહાર જોતાં જોતાં કંઈક ગણી રહી હતી.
બારીની બહાર લગભગ ચાલીસેક ફૂટ દૂર લાલ ઈંટોવાળું એક બીજું મકાન હતું.
બારીની બહાર દેખાતા એ મકાનની લાલ ઈંટો પર એક વેલો હતો.
નીચે મૂળમાંથી બહાર આવેલા વેલા પર થોડાંક જ પાંદડાં હતાં. કેટલાંક લીલાં અને કેટલાંક ઠંડીને કારણે પીળાં પડી ગયેલાં અને ખરવાની તૈયારીમાં હતાં,
કારણ કે હવે પાનખરની તૈયારી હતી.

સુએ જોન્સીને પૂછયું. “ડિયર, તું શું ગણી રહી છે?”

જોન્સી બોલી. “છ.”

સુએ પૂછયું. “શું?”

જોન્સી પથારીમાં પડયાં પડયાં જ બહારની દીવાલના વેલાને જોતાં જોતાં બોલી.
“એ પાંદડાં જલદી જલદી ખરી રહ્યાં છે.
ત્રણ દિવસ પહેલાં એ વેલા પર સો જેટલાં પાંદડાં હતાં. હવે માત્ર પાંચ જ બચ્યાં છે.”
“પાંચ જ? પણ એનો મતલબ શું, ડિયર?”

જોન્સી બોલી.
“જો, સુ! સામેના મકાનની દીવાલ પર નાનકડો વેલો છેને! તેની પર હવે પાંચ જ પાંદડાં બચ્યાં છે. મને લાગે છે કે
એના ખરતાં પાંદડાંની જેમ મારું પણ જીવન ટૂંકાઈ રહ્યું છે. એનું છેલ્લું પાંદડું ખરી પડશે ત્યારે હુંપણ આ જગતમાંથી વિદાય લઈશ.
હું હવે લાંબું જીવવાની નથી એ વાત ત્રણ દિવસથી જાણું છું. તને ડોક્ટરે પણ આવી જ વાત કરી હતીને?”

સુ બોલી. “ડિયર, આવી અર્થહીન વાત ન કર. પાંદડાં ખરવાને અને તારી જીવનદોરી વચ્ચે કોઈ જ સંબંધ નથી.
ડોક્ટરે તો એમ જ કહ્યું હતું કે, આવા કેસમાં બચવાનો ચાન્સ દસમાંથી એક છે અને તે એક તું કેમ ન હોઈ શકે?”

પણ જોન્સી તેની ધારણામાં અડગ રહી.
બીજા દિવસે સવારે ઊઠી ત્યારે પણ તેની નજર બારીની બહાર સામેની દીવાલ પર ઊગેલા વેલા પર જ હતી.
તે બોલી. “હવે ચાર જ પાંદડાં બચ્યાં છે, જો સુ!”

સુ બોલી. “મહેરબાની કરીને તું તારી આંખો બંધ રાખ અને બારીની બહાર જોવાનું બંધ કરી દે.”

પણ જોન્સી તો આખો દિવસ બારીની બહાર સામેની દીવાલ પરના વેલાને એકીટસે જોઈ જ રહેતી.

જોન્સીએ સુની વાત ન માની એટલે એણે એ જ મકાનના નીચેના ભાગમાં રહેતા બેરહમાન નામના એક વૃદ્ધ આર્ટીસ્ટની મદદ લેવાનું નક્કી કર્યું.
વૃદ્ધ બેરહમાન પણ એક પેઇન્ટર હતો. તે માઇકલ એન્જેલો જેવી સફેદ લાંબી દાઢી ધરાવતો હતો.
તે છેલ્લાં ચાલીસ વર્ષથી પેઇન્ટિંગ કરતો હતો,
પરંતુ તે એક નિષ્ફળ આર્ટીસ્ટ હતો. તે તેના જીવનમાં જિંદગીનું એક શ્રેષ્ઠ ચિત્ર બનાવવા માંગતો હતો.
તેનું આ સ્વપ્ન હજુ અધૂરું હતું. તે બિચારો આ કોલોનીમાં આવતા યુવાન ચિત્રકારો માટે મોડલ બનીને ગુજારો કરતો હતો.
સુએ એ વૃદ્ધ આર્ટીસ્ટ બેરહમાનને ઉપર બોલાવી જોન્સીને રાજી કરવા તેની સામે જ ડ્રોઇંગબોર્ડ મૂકી વૃદ્ધ બેરહમાનનો મોડલ તરીકે ઉપયોગ કરવા નક્કી કર્યું.
એ જ્યારે પણ કોઈને મળતો ત્યારે કહેતો કે,
“મારે એક સર્વશ્રેષ્ઠ માસ્ટરપીસ-ચિત્ર જગતને આપવાનું બાકી છે.”

વૃદ્ધ આર્ટીસ્ટને તે જ મકાનના ઉપરના માળે રહેતી બંને ચિત્રકાર યુવતીઓ માટે લાગણી હતી,
પણ તે આખો દિવસ જીન પીધા કરતો. ખાંસતો રહેતો.
સુએ વૃદ્ધ બેરહમાનને કહ્યું,
“મારી સખી જોન્સી બીમાર છે. એનો જીવ બારીમાંથી દેખાતા વેલા પર ચોંટયો છે. તે કહે છે કે, એ વેલા પરનું છેલ્લું પાંદડું ખરી પડશે ત્યારે હું પણ મૃત્યુ પામીશ.”

તે બોલ્યો, “આવું વિચારવું તે મૂર્ખામી છે. કોઈ વ્યક્તિના જીવનને અને પાંદડાંને શું સંબંધ હોઈ શકે?”

સુ બોલી. “પણ જોન્સી હવે બહુ જ અશક્ત થઈ ગઈ છે. તે ઊભી પણ થઈ શકતી નથી.
તે બહુ જ બીમાર છે. સખત તાવના કારણે તેના દિમાગ પર અસર થઈ ગઈ છે અને એ કારણે આવી વિચિત્ર વાતો કરે છે.”

સુ વૃદ્ધ આર્ટીસ્ટને લઈ ઉપર ગઈ.
જોન્સી સૂતેલી હતી. તેની નજર બારીની બહારની દીવાલ પર હતી.
સુએ બેરહમાનને બારીની બહાર સામેની દીવાલ પરનો વેલો દર્શાવ્યો.
હવે માત્ર એક જ છેલ્લું પાંદડું બચ્યું હતું. બંને કંઈ પણ બોલ્યા વિના એકબીજાની સામે જોઈ રહ્યાં.
હવે સાંજ પડવા આવી હતી. ઠંડી પણ વધી રહી હતી.
બહાર સુસવાટાભર્યો પવન શરૂ થઈ ગયો. વાવાઝોડા સાથે વરસાદ આવે તેવી શક્યતા હતી.
વૃદ્ધ બેરહમાને જોયું તો સુ ડરી ગઈ હતી.
રાતના વાવાઝોડામાં સામેની દીવાલ પરનું પાંદડું ટકી રહે તેવી કોઈ શક્યતા નહોતી.
વૃદ્ધ બેરહમાન તેને સાંત્વના આપી નીચે જતો રહ્યો.
જોન્સી પણ હવે આંખો બંધ કરીને તંદ્રાવસ્થામાં ચાલી ગઈ હતી. સહેજ સળવળાટ થતાં
જોન્સી બોલી. “હવે છેલ્લું પાંદડું બચ્યું છે. મને લાગે છે કે આજે રાત્રે જે એ ખરી પડશે અને રાત્રે જ હું મૃત્યુ પામીશ.”

સુ રડી પડી. તે બોલી, “ઓહ ડિયર, ડિયર તું ચિંતા ન કર. તું મારી તો ચિંતા ન કર. તું નહીં હોય તો હું શું કરીશ?”

જોન્સીએ કોઈ જ જવાબ આપ્યો નહીં. તે હવે એક લાંબી યાત્રા પર જવા તૈયાર હતી.
તેના ચહેરા પરથી લાગતું હતું કે, તેનાં દિલોદિમાગ પર સવાર થયેલી કલ્પનામાંથી તે બહાર આવી શકે તેમ નહોતી.

વૃદ્ધ આર્ટીસ્ટ પણ નીચે ચાલ્યો ગયો. એ રાત્રે ભયંકર વાવાઝોડું ત્રાટક્યું.
બહાર જોશભેર વરસાદ વરસવા લાગ્યો.
વીજળીના ચમકારા થવા લાગ્યા.
પવનના સુસવાટાથી બારીઓ પણ ધ્રૂજવા લાગી હતી.
રાત ભયાનક તોફાન સાથે પસાર થઈ ગઈ. સવાર પડી. તોફાન શમી ગયું હતું.
વરસાદ બંધ થઈ ગયો હતો. જોન્સીએ આંખો ખોલી હતી.
તેની નજર હજુ બારીની બહાર જ હતી.
બારીની પેલે પાર સામેની દીવાલ પરના વેલા પર એક પાંદડું હજુ યથાવત્ હતું.
એણે સુને બોલાવી. સુ દોડીને જોન્સી પાસે ગઈ.
જોન્સી બોલી. “જો સુ! પેલું પાંદડું હજુ ખર્યું નથી. હું બહુ જ ખરાબ યુવતી હોઈશ જેથી પાંદડું ખર્યું નથી. હું મૃત્યુ પામી નહીં,કારણ કે મારું કોઈ પાપ હશે.”

સુએ જોયું તો બારીની બહાર સામેની દીવાલ પર ચોંટેલા વેલા પર છેલ્લું પાંદડું હજુ યથાવત્ હતું.
જોન્સી બોલી. “હવે મને ઓશિકું આપ, મારે બેઠા થવું છે. તું દૂધ ગરમ કર. મારે તને રસોઈ બનાવતી નિહાળવી છે.”

જોન્સી હવે બચી ગઈ હતી. તે બોલી. “હવે મને લાગે છે કે હવે હું બે ઓફ નેપલ્સનું પેઇન્ટિંગ બનાવી શકીશ.”

બપોરે ડોક્ટર આવ્યા. તેમણે જોન્સીને તપાસીને કહ્યું, “જોન્સી બચી ગઈ છે.
તારી સારી સારવારને કારણે જ એ બચી છે, પણ હવે મારે તમારી નીચે રહેતા વૃદ્ધ આર્ટીસ્ટ બેરહમાનને તપાસવા જવું છે.
ગઈકાલે તેને સખત ન્યુમોનિયા હતો. મેં ગઈકાલે એને તપાસ્યો હતો. તે અત્યંત વૃદ્ધ અને અશક્ત હતો.
તેને ન્યુમોનિયાનો ભારે મોટો હુમલો થયો હતો. તે બચી શકે તેમ નથી.”

બીજા દિવસે ડોક્ટરે આવીને જોન્સીને તપાસી જાહેર કર્યું કે, “જોન્સીને હવે કોઈ ભય નથી.”

પરંતુ બપોર બાદ સુ જોન્સી પાસે આવી અને ધીમેથી બોલી.
“જોન્સી, મારે તને એક દુઃખદ સમાચાર આપવાના છે.
વૃદ્ધ આર્ટીસ્ટ બેરહમાનનું ન્યુમોનિયાને કારણે આજે હોસ્પિટલમાં મૃત્યુ નીપજ્યું છે.
તે બે દિવસથી બીમાર હતો. પાડોશીઓએ કહ્યું કે,
આજે સવારે એ લોકોએ બેરહમાનને ભીનાં થઈ ગયેલાં વસ્ત્રોમાં જોયો હતો.બહાર ભયંકર ઠંડી હતી ત્યારે તેે એક ફાનસ લઈને ગયો હતો.
કોઈને ખબર નહોતી કે તે રાત્રે ફાનસ લઈને બહાર કેમ નીકળ્યો હતો.
છેક સવારે જોયું તો એક નિસરણી લઈને સામેની દીવાલ પાસે ગયો હતો.
દીવાલ પાસે પેઇન્ટનો ડબ્બો અને કેટલાંક બ્રશ પડયાં હતાં.
ડબ્બામાંથી લીલો અને પીળો મિક્સ કરેલો રંગ હતો અને જોન્સી! તું સામેની દીવાલ પર જે પાંદડું જોઈ રહી છે તે પવન છતાં જરાયે હાલતું નથી.”

જોન્સીએ ફરી ધ્યાનપૂર્વક બારીની બહાર લાલ ઈંટોવાળી દીવાલ પર જોયું તો વેલા પર દેખાતું એક પાંદડું સ્થિર હતું. અલબત્ત,તે અદ્દલ પાંદડાં જેવું જ લાગતું હતું.

સુ બોલી. “જોન્સી ર્ડાિંલગ! વૃદ્ધ આર્ટીસ્ટ આખી જિંદગીમાં જે ન કરી શક્યો તે ગઈકાલે રાત્રે એણે કરી લીધું.
બેરહમાને ગઈ આખી રાત ભયંકર તોફાનમાં બહાર રહીને ફાનસના અજવાળે તને બચાવવા છેલ્લું પાંદડું પેઇન્ટ કરી દીધું
અને તેણે કાતિલ ઠંડીમાં અને ન્યુમોનિયાની હાલતમાં મૃત્યુ પામવાનું પસંદ કર્યું હતું.”

-ઓ હેન્રી